ชั่วขณะสุดท้ายของชีวิต
เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน ท้องอืด อาจมีภาวะกลั้นอุจจาระไม่ได้. ภิญโญ ศรีวีระชัย ในการเขียนหนังสือเรื่อง การุณยฆาต และได้รับรางวัลจากสมเด็จพระเทพ ฯ ซึ่งเป็นเรื่องราวความพลัดพราก หรือความตายเขียนออกมาในรูปแบบนวนิยาย รวมถึงหนังสือเรื่อง มรณเวชกรรม. ความต้องการความรักและความสัมพันธ์ (Love and connectedness). การดูแลผู้ป่วยใน (In-Patient Unit).
คริสต์ศาสนา: ภาวะที่ร่างกายและวิญญาณแยกออกจากกัน มนุษย์เกิดมาครั้งเดียวและตายครั้งเดียว มีความเชื่อเรื่องการกลับฟื้นคืนชีพภายหลังความตาย. หนังสือกระบวนการเรียนรู้ที่สร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพ(HealthLiteracy). จัดสิ่งแวดล้อมให้ผู้ป่วยได้อยู่กับญาติตามลำพัง. การดูแลความสะอาดจมูกและตา. ไม่สามารถกลั้นปัสสาวะได้.
ความรู้สึกสบาย (Comfort). บุคคลทั่วไปหรือผู้ป่วยที่มีสติสัมปชัญญะดี สามารถทำหนังสือแสดงเจตนาตามมาตรา 12 ได้ด้วยตนเอง. "ความสำเร็จต้องเริ่มที่ใจ มุ่งมั่นทำเพื่อผู้ป่วยระยะสุดท้าย จะก่อให้เกิดความสุขจริง". ความต้องการค้นหาความหมายของชีวิตและความเจ็บป่วย (Meaning of life and illness). ความสัมพันธ์ในครอบครัว (Cohesion).
จัดการเกี่ยวกับสัมพันธภาพที่มีต่อผู้อื่นในขณะที่ตนมีชีวิตอยู่และการดำเนินชีวิตของผู้อื่นหลังจากการตายของตน. เคล็ด(ไม่)ลับ ชวนเด็กติดเกมออกมาเล่น. ให้บริบาลผู้ที่เจ็บป่วยอยู่ในระยะท้าย ผู้มีชีวิตอยู่ได้ในเวลาจำกัด. ผู้ดูแลควรทราบว่าในระยะดังกล่าว ผู้ป่วยจะมีอาการอะไรบ้าง ซึ่งแพทย์ผู้ดูแลควรพูดคุยให้ผู้ดูแลและญาติทราบก่อน และมีการวางแผนล่วงหน้าว่าจะจัดการกับอาการดังกล่าวอย่างไร เพื่อลดความวิตกกังวลของผู้ดูแล. ใช้โลชั่นหรือครีมทาผิว. ความสม่ำเสมอและต่อเนื่อง (Consistency). ได้รับหน้าที่ให้ดูแลแม่ชีศันสนีย์ ในวาระสุดท้ายของชีวิต ซึ่งพบว่าทั้งแม่ชี และผู้ใกล้ชิดมีการเตรียมตัวในการตาย. อาจเกิดจากสาเหตุหลายอย่าง เช่น ความปวดที่ควบคุมไม่ได้ จึงไม่ควรหยุดยาแก้ปวดทันที กรณีได้ยาแก้ปวดอยู่อาจเพิ่มขนาดให้ผู้ป่วยลดความกระสับกระส่าย แต่อาจมีผลทำให้ผู้ป่วยง่วงซึม การมีปัสสาวะหรืออุจจาระ ซึ่งอาจจำเป็นต้องช่วยสวนปัสสาวะหรืออุจจาระ. การประคับประคองด้านจิตใจของครอบครัว เป็นสิ่งที่สำคัญ ควรให้คนในครอบครัวทุกคนมีส่วนร่วมในการดูแล มีการพูดคุยเพื่อระบายความรู้สึกที่มีอยู่ให้กันและกันฟัง. หมายถึง การเตรียมตัวก่อนตายที่มีการวางแผนหรือดำเนินการไว้ล่วงหน้า. ให้ผู้ป่วยรับประทานอาหารปริมาณน้อยๆ แต่บ่อยครั้ง. ความต้องการด้านอื่นๆ.
ให้การพยาบาลอย่างนุ่มนวล. ผู้สูงอายุที่อยู่ในภาวะใกล้ตายจึงมีปฏิสัมพันธ์กับบุคคลอื่นและสิ่งอื่นๆ ลดน้อยลง เกิดความรู้สึกอ้างว้าง ว้าเหว่ และต้องตายอย่างเงียบๆ. ระยะโกรธ (The stage of anger). ความต้องการของญาติในการดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย. แพทย์ พยาบาล และญาติผู้ป่วยร่วมปรึกษาหารือกัน และให้ญาติเป็นผู้ตัดสินใจในการให้แพทย์ช่วยฟื้นคืนชีพหรือไม่. ภาวะขาดน้ำ (dehydration). ได้รับทราบความประสงค์สุดท้ายที่ต้องการกลับไปเสียชีวิตที่เสถียรธรรมสถาน เนื่องจากสะดวกกับลูกศิษย์มากมายที่กำลังรอท่าน ณ ที่แห่งนั้นมากกว่าที่จะมาเสียชีวิตภายในโรงพยาบาล ซึ่งท่านได้เสียชีวิตอย่างสงบกลับคืนสู่ธรรมชาติ ไม่ต้องใช้พลังงานไปกับความเสียใจ แต่ใช้พลังกับการสานภารกิจต่อเนื่องจากได้ใช้วิธีการตายได้อย่างเหมาะสม. ระบบทางเดินอาหาร (Digestive system). ดูแลผิวหนังบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ต้องให้สะอาดและแห้ง.
ชาวคริสต์:ศพจะถูกนำไปที่โบสถ์ภายใน 24 ชั่วโมงเสีย หลังจากนั้นราว 5 ปี ศพก็จะถูกขุดขึ้นมา นำกระดูกใส่กล่องโลหะ และทำพิธีฝังอีกครั้ง. นักสังคมสงเคราะห์และนักอาชีวบำบัด. คลื่นไส้ อาเจียน (Nausea and vomiting). บันทึกสัญญาณชีพทุก 1 ชั่วโมง แจ้งให้ผู้ป่วยและญาติทราบทุกครั้ง. ในระยะที่ผู้ป่วยสูญเสียความรู้สึกตัวไป จะเริ่มมีอาการหายใจเสียงดัง การกลืนเป็นไปอย่างยากลำบาก คางตกหย่อนลง อาการหายใจเสียงดังมักไม่ทำให้ผู้ป่วยทุกข์ทรมาน แต่มักทำให้ผู้ดูแลวิตกกังวล เกรงว่าผู้ป่วยจะทุกข์ทรมาน การดูแลภาวะหายใจเสียงดัง ควรจัดท่านอนตะแคง ซึ่งจะช่วยให้การหายใจเสียงดังลดลง ใช้ผ้าซับน้ำลายหรือเสมหะที่ข้างกระพุ้งแก้ม หรือดูดเสมหะที่อยู่กระพุ้งแก้มออก การดูดเสมหะในลำคอ เพราะนอกจากจะไม่ช่วยในการลดอาการแล้ว ยังกลับทำให้ผู้ป่วยทุกข์ทรมานมากขึ้น.
รูปแบบการจัดการเผชิญความตายหรือการเตรียมตัวก่อนตาย. แนวคิดของการดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย. สิ่งที่ทำให้ความไม่สบายใจในเรื่องความตายบรรเทาลง คือ หลีกเลี่ยงการเข้าใกล้บุคคลที่อยู่ในภาวะใกล้ตาย. การได้ยินและประสาทสัมผัสจะเป็นอวัยวะรับรู้ความรู้สึกที่เสียไปหลังสุด การดูแลผู้ป่วยในระยะสุดท้ายจึงควรเป็นการดูแลผู้ป่วยให้สุขสบาย โดยการใช้สัมผัส การลูบคลำ การนวด เพื่อให้ผู้ป่วยผ่อนคลาย. ภาวะหายใจลำบากในผู้ป่วยระยะสุดท้าย (Dyspnea and death rattle). การกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ (Urinary incontinence). หลากหลายกิจกรรมทางกายเล่นได้ไม่มีเบื่อ. กรณีที่ 4 การใช้โทรศัพท์ในการสื่อสารให้คำปรึกษาแต่ละขั้นตอนอย่างละเอียดกับญาติ ๆ ท่ามกลางผู้ป่วยกำลังจะเสียชีวิต ด้วยจิตใจที่มุ่งให้ความสุขกับญาติ และผู้ป่วยไม่ให้เกิดความเศร้าเสียใจ เข้าใจธรรมชาติของคนที่กำลังจะจากไป การล่องลอยสู่สวรรค์ การเดินทางท่ามกลางดอกไม้ พูดในสิ่งที่ดี ๆ ไม่ร้องไห้ ไม่กังวล เปิดเพลง หรือธรรมะที่เป็นความสุขของผู้ป่วยระยะสุดท้ายจนจากไปอย่างสงบโดยมีพยาบาลอยู่เคียงข้าง. การวางแผนเกี่ยวกับการจัดงานศพของตน. ต้องการมีความหวัง (Hope).
โดยทุกคนที่เกี่ยวข้องสามารถเป็นสุขในจุดที่ตนเองอยู่ได้ ทำให้คนที่จากไปมีความสุข และคนที่อยู่มีความสุขด้วย. บุคลากรทางด้านศาสนา ได้แก่ พระสงฆ์ นักบวช. แพทย์ พยาบาล ที่ดูแลผู้ป่วยตามหนังสือแสดงเจตนาไม่ต้องรับผิดตามกฎหมาย. อิสลาม:การกลับสู่ความเมตตาของพระผู้เป็นเจ้า มิใช่การดับสูญหรือการสูญเสีย แต่เป็นการเคลื่อนย้ายสถานที่. หลักการดูแลผู้ป่วยในช่วงก่อนเสียชีวิต. เน้นการมีส่วนร่วมของคนในชุมชน. จัดให้ผู้ป่วยนอนในท่าที่สุขสบายคล้ายผู้ที่กำลังนอนหลับ. ชาวมุสลิม: ฝังทันทีที่เสียชีวิต. ในระยะสุดท้าย ไตของผู้ป่วยจะเริ่มไม่ทำงาน มีปัสสาวะลดลง การให้น้ำเกลืออาจทำให้มีภาวะน้ำคั่ง ทำให้มีน้ำท่วมในปอด มีเสมหะมาก ทำให้หายใจลำบาก ภาวะขาดน้ำจึงเป็นผลดีต่อผู้ป่วยมากกว่าการให้สารน้ำเข้าสู่ร่างกาย ผู้ป่วยอาจดูปากและตาแห้ง จึงควรดูแลทำความสะอาดปากและหาสีผึ้งหรือน้ำมันทาปากไม่ให้แห้ง ส่วนตาควรหยอดน้ำตาเทียม.
ผู้ถอดบทเรียน สดศรี พูลผล หัวหน้างานพัฒนาคุณภาพงาน คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี. สมาชิกในครอบครัวของผู้สูงอายุ.
Wednesday, 21 August 2024